Çalışma hayatında işçi ve işveren ilişkileri, zaman zaman hukuki anlaşmazlıklara yol açabilir. Özellikle işçinin iş sözleşmesinin haksız nedenle feshedilmesi, çalışan açısından ciddi hak kayıplarına sebebiyet verebilir. Peki, işten haksız yere çıkarıldığınızda hangi haklara sahipsiniz? Bu makalede, haksız fesih durumunda çalışanların sahip olduğu yasal hakları ve izlemeleri gereken adımları detaylıca ele alacağız.
Haksız Fesih Nedir?
Haksız fesih, işverenin iş sözleşmesini İş Kanunu’nda belirtilen haklı sebepler olmaksızın sonlandırması anlamına gelir. 4857 sayılı İş Kanunu, işverenin işçiyi işten çıkarabilmesi için geçerli ve haklı nedenler ortaya koymasını zorunlu kılar. İşçinin performans düşüklüğü, işyeri kurallarına ağır ihlal, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlar gibi somut nedenler yoksa yapılan fesih haksız sayılır.
Haksız fesihe maruz kalan çalışanlar, iş güvencesi hükümleri çerçevesinde çeşitli hukuki haklara sahip olur ve bu haklar hem işçinin maddi kayıplarını telafi etmeyi hem de adaletin sağlanmasını amaçlar.
Haksız Fesih Durumunda Sahip Olduğunuz Haklar
İşveren tarafından haksız yere işten çıkarılan bir işçinin başvurabileceği birçok hukuki yol ve talep edebileceği hak mevcuttur. Bu haklar şunlardır:
Kıdem Tazminatı
İşçi, en az bir yıl çalışmışsa ve iş sözleşmesi işveren tarafından haksız yere feshedilmişse kıdem tazminatı hakkı doğar. Kıdem tazminatı, her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında hesaplanır. Yarım kalan yıllar için ise oranlama yapılır. Kıdem tazminatı hesaplanırken yol, yemek gibi yan haklar da dikkate alınır.
İhbar Tazminatı
İş sözleşmesinin feshi sırasında işçiye ihbar süresi tanınmaması durumunda, işverenin işçiye ihbar tazminatı ödemesi gerekir. İhbar tazminatı, işçinin kıdem süresine göre değişkenlik gösterir. Örneğin, 2 yıldan fazla çalışmış bir işçi için ihbar süresi 6 hafta olup, bu sürenin ücretinin karşılığı kadar tazminat ödenir.
İşe İade Davası Açma Hakkı
İşyerinde en az 30 işçi çalışıyor ve işçi en az 6 aylık kıdeme sahipse, iş güvencesinden yararlanabilir. Bu durumda işçi, işten çıkarıldığı tarihten itibaren 1 ay içinde İş Mahkemesi’ne başvurarak işe iade davası açabilir. Mahkeme, feshin geçersiz olduğuna karar verirse işçinin işe başlatılması gerekir veya işe başlatılmaması halinde tazminat ve boşta geçen süre ücretine hükmedilir.
Boşta Geçen Süre Ücreti
İşe iade davası sonucu işçinin işe iadesine karar verilirse, işçi çalışmadığı süreler için en fazla 4 aya kadar doğmuş ücret ve diğer haklarını talep edebilir. Bu hak, işçinin fesihten sonraki dönemde uğradığı gelir kaybını telafi etmeye yöneliktir.
Manevi Tazminat Talebi
İşten çıkarılma şekli, işçinin kişilik haklarına saldırı teşkil ediyorsa (örneğin hakaretle, küçük düşürülerek, kamuya açık bir şekilde haksız ithamlarla) işçi manevi tazminat davası da açabilir. Bu dava, uğranılan psikolojik zararların kısmen de olsa giderilmesi amacı taşır.
Haksız Fesihte İşçinin Yapması Gerekenler
Haksız fesih ile karşı karşıya kalan işçi, haklarını korumak için belirli adımları zamanında ve doğru şekilde atmalıdır:
1. Yazılı Tebligatı Talep Edin
İşveren, iş sözleşmesinin feshi durumunda fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve fesih gerekçesini açıkça belirtmek zorundadır. Sözlü fesih durumlarında işçi, yazılı fesih bildirimini talep etmeli, eğer verilmezse tanıklar ya da diğer delillerle durumu ispatlama yoluna gitmelidir.
2. İş Mahkemesi’ne Başvurun
İşe iade veya tazminat talepleri için işten çıkarıldığı tarihten itibaren 1 ay içinde arabulucuya başvurma zorunluluğu vardır. Arabuluculuk süreci sonuçsuz kalırsa, işçi 2 hafta içinde dava açmalıdır.
3. Delil Toplayın
Haksız feshin ispatı açısından tanık ifadeleri, yazılı belgeler (maaş bordroları, yazışmalar, görev tanımları gibi) ve varsa kamera kayıtları gibi deliller büyük önem taşır.
4. Arabuluculuk Sürecini Değerlendirin
2018 yılında yapılan düzenlemeyle işe iade ve işçilik alacakları davalarında arabuluculuk zorunlu hale getirilmiştir. İşçi, önce arabulucuya başvurmalı ve sonuç alınamazsa dava yoluna gitmelidir.
İşverenin Haksız Fesih Sırasında Sıklıkla Yaptığı Hatalar
İşverenlerin haksız fesih yaparken düştüğü yaygın hatalar işçilerin dava süreçlerinde avantaj sağlamasına neden olur. Bu hataların başlıcaları şunlardır:
- Feshin geçerli sebebe dayandırılmaması
- Yazılı fesih bildiriminde bulunulmaması
- İşçinin savunmasının alınmaması
- Disiplin kurulu kararı olmadan ceza verilmesi
- İşçinin performans düşüklüğünün objektif kriterlerle belgelenmemesi
Bu tür hatalar, açılacak işe iade ve tazminat davalarında işçinin lehine delil oluşturur.
Hakkınızı Aramaktan Çekinmeyin
İşten haksız yere çıkarılmak, çalışan açısından hem maddi hem manevi ciddi kayıplara yol açar. Ancak Türkiye’de İş Kanunu, işçiyi koruma amacı taşır ve haksız feshin karşılığında çeşitli haklar tanır. Eğer iş sözleşmeniz haklı bir gerekçe olmadan feshedildiyse, haklarınızı aramaktan çekinmeyin. Arabuluculuk ve dava süreçlerini doğru şekilde yöneterek, kıdem ve ihbar tazminatınızı, işe iadeyi ve diğer haklarınızı alabilirsiniz.
Unutmayın, her durumun kendi içinde özel koşulları vardır. Bu nedenle alanında uzman bir iş hukuku avukatı ile çalışmak, süreci daha hızlı ve hak kaybı yaşamadan sonuçlandırmanızı sağlayacaktır.